درود بـر حیـوانـات

به نام خدا

دزموند موریس می گوید " آندسته از رفتارها و تمایلات نفسانی که در مقابل ارزشهای انسانی قرار می گیرد، ریشه در دنیای حیوانی ما دارد". (کتاب میمون برهنه، دانشگاه بیرمنگام)

انسان هنوز چیزهایی را از دورۀ اولِ سیر تکامل خود (عصر توحش) یدک می کشد.. . عصری که انسان در آن،  هنوز شکار را اولین و آخرین راه برای تداوم حیات خود دانسته، همچنان می کشد تا زنده بماند.. محکمترین دلیل برای این کشتار، همان دلیل آشکار و بی پرده است.. . تداوم زندگی، در هر حالت ممکن. . و او در ابتدا اینچنین از دیگر جانوان تغذیه می نمود تا اندکی بیشتر حضور داشته باشد.

دورۀ دوم (عصر بربریت):

در این دوره جمعیت جامعه بشری نیز افزایش یافته و انسان از موجودی وحشی که در غارها زندگی کرده و همیشه بدنبال شکار می گردد، به کشاورزی مبدل گردیده که رفته رفته با قدرت شعورش نیاز شکم خویش را از جانوران وحشی بریده و به سمت کشاورزی و دامپروری پیش رفته است. این دوره، یک دورۀ اجتناب ناپذیر برای جامعه بشری است چرا که در صورت استمرار وابستگی غذایی به حیات وحش تمامی این موجودات از بین رفته و شاید در پی بروز بی غذایی ها و قحطی ها به خوردن یکدیگر نیز روی می آوردند. در این دوره انسان چون از جنبه حیوانی فاصله میگیرد در نتیجه مفهوم عشق را می شناسد، زبان آموخته و خط و نوشتن را اختراع می کند.. دلایل روشنی وجود دارد که بتوان در این مقطع بر روی انسانیتِ انسان حساب مجزایی باز نمود .. چراکه محکمترین دلیل آن بهره بردن از چرخ دنده های شعور است که سابق بر این اغلب بلا استفاده و زنگ زده می نموده است.

و نهایتا می رسیم به دوره آخر که تا به کنون استمرار دارد (دوره طلایی تمدن و عصر ارتباطات):

در این دوره نمی توان مرزی بین تمدن و ارتباطات قایل شد و خودِ ارتباطات نیز، زاییدۀ همان تمدن انسانی است. علاوه بر رشد علم و پیشرفت تکنولوژی، مسایلی همچون توجه بیشتر انسان به ارتقاء شأن و منزلت و جنبه های انسانی از زندگی خویش، مسایلی همانند حقوق بشر و دمکراسی و ... نیز از دستاوردهای این دوره به حساب می آیند.

موضوعاتی همچون انواع بیماریهای عصر جدید، جنگهای خانمان سوز و ویرانگر، مواد مخدر صنعتی و انواع آلودگیهای زیست محیطی که خود سرمنشأ بسیاری از بیماریها می باشد نیز ارمغان همین دوره و همین پیشرفتهاست. در این دوره شکارچیان، در همان مراحل اولیه تاریخ (دورۀ توحش) ماندگار شده و بدلیل عدم توانایی در تطابق خویش با پیشرفت های جامعه ( ناشی از عدم شعور و بینش و قدرت تفکر) نتوانسته این دگردیسی را به انجام برسانند. آنها حیوانات را در نهایت خشونت به قتل می رسانند ولی زندگی و حیاتشان به همین شکار وابسته است یعنی در صورت عدم شکار کردن زندگی آنها به مخاطره می افتد .. پس  اصلی ترین شعار تنازع بقا، برای آدمهای اولین یعنی بکش تا زنده بمانی، هنوز خاتمه نپذیرفته است.. . آنها کماکان قادرند در لابلای هر گونه پیشرفتی به حیات خود ادامه دهند و به جانوران، همانگونه که انسانهای اولیه نگریسته اند، بنگرند.. آری بهره گیری از میزان شعور، کمتر به دوره های سیر تکامل بشری وابسته است و بعضاً مستقل عمل می کند و این تا زمانی که همه گیر نشده باشد قابل درمان است و زیان، در حد اقل خود به سر می برد.. .
در سایر موارد، امروزه شکار دیگر آن مفهوم واقعی خود را از دست داده است و تقریباً بصورت صد در صدی به یک تفریح تبدیل گشته، تفریحی که می رود تنوع زیستی را به ورطۀ نابودی بکشاند. گونه هایی که در کش و قوس تاریخ حیات خویش جان سالم به در برده اند، امروز در حال انقراض و از بین رفتن هستند و یا شاید همین چند سال پیش از بین رفته باشند.

و امّا قسمت اسفناک موضوع این است که در کنارِ تمامی این پیشرفتها، گاهاً مسایلی از انسان به چشم می آید که از هیچ جانور وحشی نیز دیده نمی شود.. چراکه جانورانِ وحشی آنچنان که از غریزه شان بر می آید، تنها و تنها بر پایۀ دلیل مُحکمِ گرسنگیست که دست به شکار جانوران دیگر می زنند و مابقی را می توان براحتی به حساب حوادث حیات وحش گذارد  .. حال صورت این شکار هرچند دلخراش بوده باشد و منجر به پاره پاره شدن اندام جانور شکار شده بشود، از آنجایی که قوۀ شعور و تکلیفهای متّصِل بدان در او وجود ندارد، اشکالی ایجاد نمی کند.. هرچند که آنان نادانسته در انقراض نسلی از جانوران کوشیده باشند بازهم توجیه پذیر است.. . و تاریخ نتوانسته است تا بکنون حیوانات را در هر زمینه ای به پای میز محاکمه بکشاند مگر در نمایشنامه های فکاهی.. .

این همه را گفتم تا برسیم به آندسته از انسانها، که از ساعات اولیۀ خلقتشان تا بکنون هنوز  نتوانسته اند خوی مشمئز کنندۀ خود را در رابطه با کشتار و انواعِ کنترل نشدۀ آن، سر و سامان بخشند و در پاره ای از موارد که این روزها به کرّات شاهد آن هستیم، گاه حتی به کشتن انسانی دیگر به دیده تفریح می نگرند و این در حالیست که همیشه دلایل ارتکاب آنان در این زمینه ناکافی و نا معقول است حتی اگر مقاصد عقیدتی را دستمایه قرار داده باشند باز تلاشی مذبوحانه به نظر می رسد.. رفتارهای گاهاً مُبتنی بر غرایز،  اینگونه افراد را به شدت نیازمندِ روانکاوی می گرداند، تا بلکه بتوان با مطالعۀ رفتارهای افسار گسیختۀ این قشـرِ رو به فزونی، از وقوع جرایمی اینچنین مخوف جلوگیری نمود و همینطور با انتشار آگاهی ها در این خصوص، بتوان انسانهای بیشتری را از دسترس این شیاطینِ مُجسم دورتر ساخت. .. و اگر می گویند از کودکانمان آغاز کنیم بی راه نگفته اند و افرادی که این مقولۀ مهم را (آگاهی) اشتباه می دانند یا خود در اشتباهند و یا در این اشتباهِ آشکار، نفعی مخفی بر آنان متصور است.. .

اینگونه رفتارهای رعب انگیز را که بعضاً آسیبهای آن، جامعۀ بی دفاع کودکان و خردسالان ما را نیز در بر می گیرد نمی توان نادیده گرفت و براحتی از کنارشان عبور کرد.. . عاملینِ اینگونه ماجراها را هرگز نمی توان از لحاظ رتبۀ توحُّش، با حیوانات قیاس نمود و در یک رستۀ واحدشان قرار داد.. آری، همان حیوان که حتی ممکن است بعضاً همنوع خویش را نیز طعمه قرار دهد و در موارد خاص از او تغذیه نیز بکند تا زنده بماند.. .که حتی در آن صورت، او همچون انسانِ دورۀ اول، همچنان مقاصِدِ تداوم حیات خویش را دنبال می کند و در این میان هیچگونه عواملی از جمله شعور، احساس و وجدان بر وی نهیب نخواهد زد.. . او اسلوب پذیر نیست چون ذاتِ طراحیِ او اینچنین است.. آنچنان که او را  وا می دارد تا بی مهابا و بی درایت و تصمیم قبلی عمل کند.. او تنها در شرایط فراهم آمده و بر اساس میزانِ نیاز خود حرکت خواهد کرد و در صدد شکار بعدی بر خواهد آمد.

به اعمال شنیعی که بعضاً از انسان سَر می زند باز می گردیم.. .براستی چه چیز باعث می شود تا اینگونه حرکات را حیوانی تلقی کنیم در جایی که حیوان درست عمل می کند و محض تفریح خود خرخره ها نمی فشارد.. . اما انسانی را که تا بدین درجه از سقوطی آگاهانه تنزل یافته است و در کمال آرامش، قادر است جنایت ببار آورد چگونه می توان مورد خطاب قرار؟.. آیا احساس نمی کنید برای دسته بندی گونه هایی اینچنین نیاز به واژه های جدیدتری وجود داشته باشد چراکه  نمی توان براحتی او را وحشی و حیوان خطاب کرد .. چون همانگونه که ترسیم شد، اصل توحش بر پایۀ عصر توحش، در موازنه با این رفتارهای توجیه ناپذیر انسان رو سپید است و هنوز جایگاه خود را در رابطه با جلوگیری از انقراض گونه های حیوانی حفظ نموده است .. اما انسان با خود چه کرده که تا بدین حد از چهارچوبها و تعاریف انسانی فاصله گرفته است و به سیر قهقرایی روی آورده است.. . اینهمه شعور دست نخورده را چگونه می توان توجیه نمود؟ آنهم در جهانی که چشم امید به تکامل صحیح انسان دوخته است و خداوند که در همین همسایگیست.. .

چطور ممکن است کودکان به سهولتِ هر چه تمام تر 10 – 20 – 30 – 40 را بخوبی اداکنند و بزرگسالان اما هنوز در ادا نمودن 30- 20 ، وا مانده باشند. .. براستی چند قربانی دیگر لازم است تا مجمعِ خون را لبریز سازد؟ حوصله ها را شاید!

درود بر حیواناتِ عالم که #انسانم آرزوست.. .

نوشته شده توسط ن. بهبودیان/ تابستان 96

عیب جویی، به چالاکـی چنگـال و تیـز چشـمی عُقـاب

به نام خدا

چشمانِ عیب یاب و البته حُسن یاب، تعبیر زیباییست.. .

و چه بهتر که در برآیندی نیکو، در واژۀ "حقیقت یاب" به اتّفاق نظر برسیم.. دوستی داشتم که نام فامیلی او " نیک بین" بود و بواسطه همین نام فامیلیِ او، بارها به فکر فرو رفته بودم که چه خوب است اگر تمامی ما را نیز بدین نام آواز دهند و اتفاقاً این نام، همسایۀ خصایل او نیز شده باشد اما صد حیف که اکثراً در مقدمه ها و در همان عنوان، باقی مانده و از ادامه طریق در این وادیِ بِکر، سَـر  باز می زنیم..

انسان را می گویم به معنای واقعِ وی، حتماً با وجود دشواری های موجود هنوز او را می شناسید؛ لا اقل من از او چیزهایی بر پردۀ افکار بخاطر می آورم، نا موزون و مصّور و گُنگ .. همچو صدایی از دوردست و وهم انگیز، که احتمال هر گونه برداشتی از آن فزونی یافته باشد .. . همو که بواسطۀ آنچه از خود صادر می دارد، امکان بازشناسی خصایص اولیه در وی بسی دشوار گشته است.. نسخه هایی متعدّد و نابرابر با اصل خویشیم شاید.. که اساسِ خویش را  وارهانده و به فرعیّات و نافله ها و به تمرینِ کورکورانۀ لغاتِ بلادِ عرب زبانان می پردازیم و می پنداریم همه اش دعاست و کسبِ حَسَنات است، بی آنکه بدانیم چه بر زبانها می رانیم.. و آنچنان پر تمطراق و بی وقفه، که در یک نمونۀ شناخته شده، آثار مُهر بر پیشانی ها به این راحتی ها زدوده نگردد و چه بسا این موطنِ کُهن، که هنوز آثار رنج بسیار بر پیشانیِ عرق کرده اش مشهود است، امروز از حال رو روز ما بیشتر از جنگهای ادوار دور رنج می برد و چه بسا آن تعریقِ عجیب، از سَرِ شرم بوده باشد که فرزندانی اینچُنین نا اهل و بدان حَـد تاثیر پذیر را در دامان خویش دارد.. .

آری عیب یاب! همو که امروز، مَنَم...  اینگونه که می نویسم چشمانم را به عیب یابی و پیکار زمانۀ نامراد گسیل می دارم همچو سربازانی پیش رونده و بی خواب.. و اگر جز این نیز نویسَم و هر چه در تلمیح و زیباییِ آلودگی های آنچه که پیش روست کوشَم تو گویی اشتباهاتی را که می بینم به طرزی مذبوحانه و سبک سرانه پوشش داده ام.. ای کاش حتی به مدد چشمان حسن یابِ احتمالیِ خود، لقمۀ دندان گیری می یافتم امروز بَهرِ شکار، که چشم عقاب می خواهد و چالاکی چنگال شاید.. در این باغِ سودا زده، دیر زمانیست باران رفعت و صِدقِ عَمل نباریده است و این گیاهانِ به خود مشغول و سر بر گریبان داشته را به چیزی جز تباهی و ریشه خشکانیدن وا نمی دارد.. . سایۀ درختان تناور را نیز اعتباری نیست تا تبـر هست.. و زبان تبر، زبانِ قاطعیّت است و انقطـاع شاید از مصادیقِ بارزیست که فرمانبرداری محض را میسر می سازد.. گوش کُن.. می شنوی!؟ چه سکوتی این باغ متروک را فراگرفته است؛ .. بو کُن، دیگر بوی گیاهان خرم به مشام نمی رسد.. این مَشامِ عیب یاب شاید...

چه انتظار و اجباریست که از رنگباختگیِ برگ درختان، زردی و زوال آنها، در این پاییزی ترین رسم روزگار، به خوشی و خرمّی یاد کنیم که اگر آن کنیم ذهن ها را به کلماتِ نادرست خویش فریب داده ایم.. چه نیازیست که به تعابیر ثانوی از رویدادها بپردازیم که عملکردِ غافلین، نشانگرِ نیات ایشان است و همانا انسان را از دامنۀ عملکردِ وی شناسند.. به جایی برسیم شاید که  اگر در جایی، نقطه ای از روسیاهی توسط کسی گذارده شد از آن تعبیر به خط نکنیم که علی فرمود: شاید در صبح روز بعد در جامۀ توابین در آید. و اتفاقاً تنها نقطۀ امید آدمهای شبیه به من همانجاست .. اما اگر اعمالِ همین آدم از حیث تباهی، در حلقۀ تکرار افتاد، دیگر  نمی بایست به او اعتماد داشت و می بایست تا مجال باقیست بر وی تاخت و خاموش ننشست..  چراکه ممکن است در معرضِ عَوارضِ آنچه او رقم خواهد زد و ممکن است ناخوشایند نیز باشد، قرار گیریم.. .

شاید در برخی مواقع همین چشمان نقاد و پر حاشیه، که عیبهای دیگران را می جوید از حادثه ها پیش گیرد..،

قبل از آنکه حادثه از ما پیشی گیرد...

موفق باشید

نوشته شده توسط ن.بهبودیان / تابستان 96

آموزشگــاهِ بهشــت.. .

به نام خدا

عده ای را در نظر آورید که صرف نظر از هدفی که دنبال می کنند، نسبت به اثبات پرهیزگاری و معنویّت خویش بر سایرین اصرار زیادی دارند و روشهایی در همین باب را نیز به شما پیشنهاد می نمایند.. جهان از دیدگاه این جماعت، به آموزشگاه بهشت می ماند و می پندارند گذرگاه باریکِ انسانیت تا نهایت و کمال وی ، در گرو سبک هدایت و کیاست و سیاستِ کارآمد آنان می باشد و به حکم انتسابی که آسمانی و دیرینه اش می دانند، خود را تنها کلید دارانِ مسلک خودساخته شان می دانند بی آنکه ابواب کنکاش بر اصل و نسب این مقوله را، بر احدالناسی گشوده باشند. چه چیز از این سـو، انسانی که زادۀ آزادیست را مقیّد به قبول نسخه هایی به ظاهر تضمینی می نماید که از هر یک به طریقی صدای موهوم زنجیر به گوش می رسد.. آیا این اتفاق به منزلۀ پایان خردورزیِ انسان در انتخاب مراتب معنوی وی خواهد بود و او آنقدر در کسب تقدیر خود از این حیث ناتوان است که برای بازشناسی جایگاه خود و حتی خدا، هم نوع خویش را تا بدین حد واسطه قرار دهد که بجای او و به همان میزان، در ترسیم روش ها دخیل بوده باشد..

چه بسا تعریف آنها از دنیا، گردابی باشد فروبرنده و سرسخت که سراسر سردرگمی و گمگشتگی با خود به ارمغان می آورد.. و در مقابل، فنونِ رهایی از این مخمصه تنها به ید توانای همین جماعتِ راهبَر میسر باشد. پیشنهادات در این زمینه حاکی از آن است که برای دستیابیِ حداکثری به حظّ معنوی می بایست چشمها را فروبست و دل قوی داشت، چراکه می گویند چراغ هدایتی که آنان پیش آورده اند خاموشی نگیرد و جُز طریق صحیح نپیماید و لسان دارنده اش جز سخن صاف و درست نگـوید.. و بدینسان انسان، دومین دریچه را پس از خردورزیِ خویش، که همانا بینایی و بصیرت او باشد را در کمال احترام و در نهایت خلوص قلبی که می پندارد دارد، فرو می بندد و تسلیم راهنمایانِ به اثبات نرسیدۀ خویش می نماید. می ماند آن عامل سوم، که قوۀ سخنوریست که اولین و بهترین طریقِ ایجاد ارتباط دو سویه است شاید و انتظاری که از این قریحۀ قهار می رود آن است که در موقعیت صحیح خویش که همانا مواجهه انسان با خدای خویش است به کار آید، تا به احوالاتِ خوش احتمالی میان آن دو، دامن بزند.

اما از جایی که عملگرهای هوشمندِ این جماعت، به هر گونه عوامل میان بُرنده حساس بوده و آن را مُخلِ طریقت مَنفعت طلبانۀ خویش می داند، آن را نیز ابزار قرار داده و ضمن کوفتَنِ مُهر خویش بر آن، مُهر دیگری نیز  تحت عنوان سکوت، بر لبهای مستمعین قرار داده و نا گفته پیداست که هرگونه سُخنی که مرافِق و موافق آمال آن مدینه فاضله که پیش از آن، بدست پر خاصیت خویش ترسیم نموده اند را روا ندانسته و چه بسا جامۀ مُعاند نیز بر وی بپوشانند تا هر چه بهتر و در اسرع وقت از مضرّاتِ حضور وی رهایی یابند.. که هر ذهنِ روشَنی، به چراغی روشن مانند است که قادر است روشنای محفل این دوستان را به سمت و سویی دیگر متمایل سازد که جزءِ آفاتِ شناخته شده در این باب تلقی می گردد و راهکار آن خاموشیست.. در قاموس آنان مُعاند از هر قِسمی که باشد، در جایگاه مخالفت با فرامین الهیست و مستوجب عقوبتیست که نشانه های آن در همین دنیا و بدست آنان پدیدار خواهد شد. و به اعتقاد آنها هر گونه تادیب که در انتخابِ نوع آن، جماعتی دخیل بوده باشند ثوابیست که اول شامل حال گناهکار شده و نام آن زلالی و بخشودگیست و سپس به سایر مطلعین خواهد رسید.. پیشنهاد دوستان این است که قبل از انتخاب سنگ ابتدا نیّت کنید.

از کف دادن همین سه (خردورزی- سخنوری و بینایی) ما را بس، که در جامۀ انسان دست آموزِ مقیّد به سرنوشت خویش در آییم و اندکی نیاندیشیم که تعامُلِ  چه مجموعه عواملی توانسته اند افق پیش روی ما را تا بدین حد سخت و دست نیافتنی نمایند. و به تبع آن از خود نخواهیم پرسید که چرا  دست یافتن به رضای پروردگار اینقدر دشوار است و صعب؟ و چرا در گروی رضا و عدم رضایت بندگان برگزیدۀ اوست که اصل برگزیدگی این دوستان نیز در جای خود، جای بسی مجادله و مباحثه دارد. و جواب را  اما، می توان در میان همین حاتم بخشی هایی جُست که سابقِ بر این، از وجود خویش ارزانی داشته ایم و تمام حواس را نیز به پیوست، بعنوان گارانتیِ آن. مجالی که یکی پس از دیگری خرج سایرینش نمودیم که بجایمان اندیشه کنند، بلکه این مقولۀ دشوار را به درایتی که از آن دم می زنند و  به روشهای قاطع و برّان خویش آسان کنند و اندکی حواس پرّان ما را به اعجاز سُخنِ خود جمع کنند. اجازه دادیم تا بر آن گوهر خالص و بی ریا (دین) آنچنان انشعاباتی بیافرینند که حتی خود، برای بازیافتن طریق نخست آن سردرگم گردند، و مدام کلید ها را تعویض کنند تا اینکه احتمال کامیابی ها اینچنین مختصر گردد.

اما اگر این همه ابزارِ گران، که در بند بند وجود ما برای بازشناسی طریق دوست نهاده شده را، در جهت صحیح خویش معطوفش می ساختیم و به حیلت چرب زبانی های مُغرضانه، به این آنَش واگذار نمی نمودیم، ما را در آن دستگاهِ عظیم اعتباری بود شاید به میزان قـد و قوارۀ خود و به اندازۀ لباسی که ازبرای حضورمان در آن میعادگاهِ نور، به دستان هنرمند خویش دوخته ایم.. که هر چند مسیرِ دوخت آن، بارها به خطا رفته باشد و به رفویی دوباره ترمیم گشته باشد، لا اقل مطمئن بودیم که هر چه باشد، حاصل تلاش خود ماست.. خیاط هر چه ناشی بوده باشد، این اوست که بهترین خریداران است و در این فروشگاهِ هستی، واسطه معنایی ندارد .. او در هنگام ارزیابیِ آنچه که پیش آورده ایم، به هیچ کجا جز چشمان حقیقت جوی ما نظر نخواهد داشت و اینهمه بهر آزمون است تنها میان ما و او..  نه میان ما، (آنان) و او..

باشد تا روزی، از هر آنچه غیر اوست و در پوششِ مُدعیان دوستی با او حذر کنیم. تا هر چه بیشتر به درجات خلوص خود بیافزاییم و درجاتِ ذوبمان را در وی بدین وسیله کاهش دهیم... او مشتاق است تا ما را در حد اکثر خویشمان بازستاند و به انسانهای نصفه و نیمه و عاریتی، که سرنوشت و اراده شان را در طَبق های زرین به هم نوع خود اعطاء می کنند اعتقادی ندارد.. بیاییم و تحت تاثیر شورآفرینیِ تمرین شدۀ سخنورانِ قهارِ زمانه قرار نگرفته و با دید نقادانه تری به پیرامون خود بنگریم وگرنه زمانه، ما را به نقطه ای خواهد رسانید که به تعبیر فریدون، چیزی جز خودفروشیِ مَغزی نیست شاید...

نوشته شده توسط ن.بهبودیان/ تابستان 96

بر فراز و نَشیبِ کـوه زندگی، همراه با (مـُرادعلــی مُـرادی)

بنـام خـدا

تنها سیزده سال داشت، اما نماز اول وقتَش هیچگاه ترک نمی گشت؛ فرزند خلف یکی از طاقه فروشان مُنصف در بازارچۀ مدرّس، چند کوچه مانده به حرم رضا (ع). پدربزرگِ مادری او یکی از خادمین پاکباختۀ حرم و سرجمع که بنگری، بسیار مومن بودند این خانوادۀ کوچک.. . او بود و تنها خواهر کوچکش.. پدر و مادری به گرد آندو و همه در خانه ای نه چندان بزرگ امّا با صفا جای داشتند. خانه پر بود از عطر قرآنی که در دستها بود بجای طاقچۀ خانه.. و سلام و صلوات بر من که گهگاه میهمان خانۀ او می شدم.. . و خدا، حافِظی در پی آن..

و مادرش که ریز نقش بود و خوش زبان.. مهربانی که پیشۀ رایجِ مادران است در وی بسیار جلوه می نمود.. هر جمله که او می گفت به وضوح می توانستی وصف محسّناتِ کرد و کارِ مُراد، پسرش را در آن بیابی که الحق همه قابل بودند به بیان؛ و چه کسی بهتر از مادر، که حقیقت او را از استتار این نهان خانۀ دور برون کشد و خالصانه بر طبق ها نهد و چه کسی بهتر از من برای شنیدن، که بهترین دوست او بودم به گفتۀ خودش.. .

مرادعلی قاریِ قابلی بود برای خودش و دارای صوتی ملیح و منحصر به فرد، که کمتر در آن صنعت تقلید یافت می شد و در آن دوران که وصف و حالش را نقل می نمایم شاید همردیف بود با جواد فروغی ها و امثالهم.. اما همچنان سیـرِ گمنامی خود را می پیمود.. والدینش اینچنین خواسته بودند شاید.. آنها به تلاوت و حلاوت وی در آن حالاتِ خوب،  تنها به عایدات معنوی که بر فرزندشان پدیدار می گشت بسنده نموده و کمتر او را برای رونق محافل مذهبی و خوشایند انظارش می فرستادند.. آنهم بر جماعتی که تشخیص اهل ثواب و کبابش از چهره ها بسی دشوار می نمود. چیزهایی بود که آنان ترجیح می دادند بدون دریافت احسنت دیگران آنرا دریافت دارند.. . گویی وجود چنان فرزندی خود معامله ای دیگر است با خدا..  با این حال اموری همانند تک خوانی، تواشیح و قرآن صبحگاهی و گاهاً تاترِ مدرسه ای، جزء مواردی بود که او با سلیقۀ شخصی خویش برگزیده بود و در هر یک بنحوی درخشان.

فاصله گرچه بیداد می نمود در آن طبقاتی که می گفتند هست، اما نبود هیچگاه میان ما.. پای گوهری در میان بود بنام دوستی که سقفی برای قیمت و عیارِ آن نمی شناختیم و هر روز که می گذشت بر تلائلوی این گوهر دوستی فزون می گشت.. همین تیم دو نفره، نیمی از مدرسه را حریف بود بیاد دارم که سخت پشتیبان و نگاهبان احوالِ یکدیگر بودیم.. گاه پیش می آمد که دیگر شاگردان دوره اش کنند و او را بخاطر تشابه اسمی که با برخی از شخصیتهای سریالهای آن دوران می داشت، دَستش بیاندازند.. الفاظی را بیاد می آورم اینچنین: مُراد بیک، مُراد بَرقی، داش مُراد و الی آخر و از این اباطیل.. که اگر در مرحلۀ مزه پرانی متوقف می شد، شاید می شد به ارائۀ پوسخندی و یا لبخندی از کنارش گذشت اما شده بود کار هر روزه شان و آوازۀ این آزارها به منزل نیز درز می نمود.. او شکایتی نداشت، می گفت بگذار دلشان خوش باشد شاید دلخوشی مناسبتری ندارند.. اما من که از درجه جوش پایینتری نسبت به او برخوردار بودم، نظرم جز این بود و پیرو نظریۀ نه چندان موثرِ برخوردِ مُستقیم بودم که هر بار او مانع می شد..

امّا یکی دو مرتبه هم در نبود وی سر یکی دو تن از سرانِ استهزاء را به طاق کوبیده بودم که آنها نیز متقابلاً بنده را از فیوضاتِ ضرب دست خویش بی نصیب نمی گذاشتند غائله ای سبک سرانه، که هر بار با سوتِ مُمتد ناظم مدرسه خاتمه می یافت و در آن اثنا بود که چیزهای گُنگی را می شنیدم که او مدام و بدون آنکه نفسی بگیرد، درون میکروفونِ مدرسه به پرخاش می گفت و در میانِ آنهمه، نام خانوادگی من بیشتر از سایر کلمات قابل تشخیص بود.. . و مدتی بعد همه پشت درب دفتر صف می کشیدیم همچو قطاری بلند و کشیده و در نهایتِ رعایت ترتیب قـد.. همچون گله ای چموش که رام ساربانِ شلاق به دست خود شده باشد.. .

بُگذریم .. به سال دوم راهنمایی رسیده بودیم که از همان ابتدا پس از چند نوبت رفت و آمدِ مادر مرادعلی به مدرسه، مُطّلع شدیم که بله..، بر حسب ضرورتی  نام وی اندکی کوتاهتر شده و اهل خانه اینطور کوتاه آمده بودند که از مرادعلی برسند به نام مبارک علی که البته علی هم کم نامی نبود برای خودش.. لااقل آنقدر علی در مدرسه داشتیم که بخودی خود مسئله از بنیان حل شود.. . و همینطور هم شد.

ماجرای دیگر اینکه مُراد یا بهتر بگویم علی، همیشه عادت داشت به پُرسش های بسیار.. که میزان این پرسشها بسته با چالش بر انگیز بودن یا نبودن موضوع مورد بحثِ آقا در زنگ علوم، زیاد و یا کم می شد و آنروز از آن روزها بود که پرسشها سیرالعبادِ الی المعاد به خود گرفته و سر به فزونی گذارده بودند.. چشمتان را درد نیاورم که کار، دیگر از سَر گذشته بود.. او می پرسید و معلم پاسخ می داد و به جایی رسیده بودیم که آقا می بایست پیشبرد علوم جاریه را متوقف نموده و بصورتی کاملاً اختصاصی و جان فرسا پاسخگوی سوالات نا متناهی آقای علی را می داد .. و دست آخر کار به جایی که نباید سر انجامید و علیِ ما، پاسخ تفحّص مجدانه و کوشش بی وقفۀ خود را در زمینۀ اندوختن علم، بنا به رهنمون بی دریغ اوستادَش به گوشۀ کلاس می گرفت.. و با عنوان ایجاد مزاحمت در امر مهم تدریس، راهی آن کُنجِ دنجِ دوست داشتنی می گشت و جالب اینجا که من نیز بدنبال وی راهی می شدم و در پاسخ به سوال آقا که " تو کجا بچه؟!" گفته بودم: " آقا تخته از اینجا بهتر دیده می شود.." و او که دیگر حوصله کل کل با این جماعَتِ عجیب را نداشت به ادامه مباحث ضروری تر پرداخته بود.. ما نیز لبخند زنان و شادمانه، در حالی که روی زمین چمباتمه زده بودیم و دفتر ها به پیش رو می داشتیم از ثمرات این تدریس بهره می بردیم و در ادامه علی می پرسید آقا؟ .... .. . و اینبار حیاط مدرسه!

خیابان شهید دکتر بهشتی بواسطۀ اینکه مَسکنِ اطباء مُختلفی را در خود داشت و از طرفی به کوهسنگیِ معروف ختم می شد، محله ای آرام و معقول بود برای خودش.. سخت می شد در آن کودکانی را یافت که برای بازیهایشان خیابان را قُرق کنند و هیاهو و سر و صـدا به راه بیاندازند.. انگار که در آنها اصلاً تَبی بنام فوتبال وجود نداشت.. بهمین خاطر، پاره ای از اوقات آنها می دیدی که سوار بر دوچرخه های کورسی و لوکسِ خود مسیر خانه تا استخر و تالار مرکزی کوهسنگی را پیموده، به دور آن چرخی زده، بستنی سنتی و یا قیفی نوش جان کرده، نهایتاً دارتی می پراندند و در کمال صحت عملکرد و ادب باز می گردند و باز همان سکوت برقرار می شد که پیش از آن حکمفرما بود.. . این محله ای بود که خانه ما در آن واقع شده بود.. و برای منِ بازیگوش که یگانه فرزند ذکور خانواده کم جمعیتمان بودم و دیگر وجب به وجب آن خانه درندشت را حفظ شده بودم و از اینکه صبح و شام در استخر خانه به تنهایی آبتنی کنم کسل کننده می نمود، و آن اندازه ها اندکی برایم تنگ می آمد..  

از همین رو پیش می آمد که به مجرّد فراغت از درس و مشق روزانه، به کسب اجازه ای نه چندان آسان، شال و کلاه نمایم و با دوچرخه ای که داشتم مسیر خانۀ علی را در پیش گیرم.. و اما محله او در حد کمال از هیاهو و سر و صدای لازم و تب فوتبال خاموش ناشدنی برخوردار بود و البته با چاشنیِ خشونت و همینطور ارق محدوده، که تقریباً تمامی ساکنین آن منطقه را در بر می گرفت.. تا جایی که بی دلیل و علت خاصی، صرفاً بخاطر پوششی متمایز که می داشتم و ظاهر غلط انداز دوچرخه ام که از بد روزگار دنده ای هم بود و آرزوی آنان شاید، دوره ام کرده به پیش آمده بودند و در آن کمترین آسیب، بادِ دوچرخه ام را تا مُنتها خالی کرده و گریخته بودند و حتی بدنبال آن تهدیدی که اگر شکایتی کنی فلان سلّاخِ بنام، برادر مان است و فلان و بیسار .. . یقیناً جا و مجالِ شکوه گذاری نبود و صلاح را بر این می دانستم که پای پیاده و یدک کشان و خرّم، به ادامه مسیر بپردازم بی آنکه بخواهم اندکی از دلیل حرکاتشان را جویا شوم..

خلاصه چنین جای مخوفی بود برای خودش.. اما علی و خانواده اش که به خوش نامی و درستکاری شهره بودند بی آنکه مشکلی با چنین مقولاتی داشته باشند گذران امور می کردند و راضی به رضای پروردگار.. حتی او در میان این آشِ شله قلمکار همبازیان به قاعده ای برای خود دست و پا کرده بود که در اخلاقیات، قابل قبول می نمودند و ادب و عرق توامان از سر و رویشان می بارید.. لا اقل فحشهایی که استعمال می نمودند، اندکی رقیقتر بود از افاضاتِ سایر ادبای شهرۀ آن حوالی و برای هضم آن کلمات نیز هیچ الزامی برای رجوع مکرر به فرهنگ لغات ممنوعه وجود نداشت.

در چنین مواقعی، چه او به دیدار من می آمد و چه من به دیدار او می رفتم می بایست فوراً به راه می افتادیم چراکه ممکن بود در میان دستۀ قلچماق ها،  تنی چند از شاگردان مادرم که از قضا سابقاً نمرات خوبی هم از ایشان نصیبشان نشده بود، سر برسند و از جایی که ممکن بود چهره مرا نیز هنوز بخوبیِ گذشته بخاطر داشته باشند، چه بسا اینبار کمترین گزندشان کتک مفصّلی باشد که بنوشانندم.. چراکه این حقیر چند سالی را نیز در همان مدرسه که ایشان تدریس می نمود، تحصیل نموده بودم و آنچنان که از خاطره های متعدد و ناخوشایند بر می آمد محالِ ممکن بود فراموشم کرده باشند.. چراکه اگر دو تا می خوردم لا اقل یکی از دو را در قالب پاسخی مقتضی مبذول داشته، باز پس می دادم و آنهمه را یک پشتوانه بیش نبود و آنهم حضور مادرم در مدرسه بود و روزی که او از آنجا منتقل می شد دانستم که کمیّت و کیفیت کتک ها بسته به حضور و عدم حضور وی در کار تغییر است و به غایت نوش نمودم تا دوران دبستان بخوبی و خوشی بگذرد.. .

ارمغانِ خانواده های کوچک در آن است که ناز پروردگانش کمتر به امور جمعی و بازی های گروهی روی آورند از اینرو خودمان بودیم و خلوت خودمان، پس یاعلی گفته و با علی دوچرخه ها را برداشته و تا جایی که می توانستیم رکاب می زدیم تا به آن کوهِ سنگین برسیم وعده گاهی همیشگی و بلند که بر بلندای آن هنوز می توانستیم آثار رژیمی که منحوسَش می دانستند بیابیم.. اما قرار نبود هر اندیشۀ غربال نشده ای را به سهولَتِ آنچه که در کتابهای درسی به خورد مغزمان می دهند به خود راه دهیم پس عقل را سیبه کرده و بر سر راهِ هجوم لعن و نفرینهای صادره به این و آنَش قرار داده، آنطور که منطق اجازه می داد می دیدیم و می اندیشیدیم.. و در آن بالادستِ بکر چیزی جز آثار سنگی و زیبا اما شکسته و لگدمال شده نمی یافتیم و تحلیل بیشتَرِ وقایعی از این دست را به آینده اش موکول می نمودیم.. . مهمتر از آن چشم اندازی بود که تا دوردست ادامه داشت.. پیش می آمد تا در یکی از حفره های دیوارۀ آن کوه بنشینیم و به افق، خیابانها و خانه هایی که حال ابعاد مینیاتوری به خود گرفته بودند بنگریم و ساعتی را بهمین منوال در سکوت بگذرانیم.. . و به کوچکی آدمها و تمام داشته هایی که اغلب به آنها می بالیدند و ابدیش می دانستند بخندیم .. اتومبیلهایی که از آن کمینگاهِ بالادست، دیگر مُدلشان و تمیزی رینگهایشان قابل تشخیص نبود و انگار همه چیز یکدست و یکرنگ می شد و انگار دیگر آدمها نمی توانستند دردسری برای هم ایجاد نمایند.. .

یکی از همان روزهای سُعود، که نسیم نوازشگری هم بدنبال داشت در چند قدمی قله نشسته بودیم و مشغول ارزیابی منظره که  به ناگاه صدای اذان طنین انداز شد و آنقدر بلند و واضح که دیگر به هیچ  وجه نمی شد از آن قِسر در رفت.. همین کافی بود که علی سیزده ساله و مقیّـد به نماز اول وقت را شوریده حالش سازد و به صرافتش اندازد که در صدد دست نمازی نو، بهر نمـاز بر آید.. . گوشتان را به درد نمی آورم که کار از چشم نیز گذشته بود. ..به وی گفتم آخر همه اقوامت خوب، هنوز زمان زیادی از آهنگ سعودمان نمی گذرد و هنوز آثار خستگی بر ما بر طرف نشده.. در ثانی مگر این مهم بر تو واجب است که با این درصد از وجوب در صدد اجابت آن بر می آیی.. و او در پاسخ جمله ای کوتاه گفت که گمان می کنم در وعظ، جامعۀ بی نمازان و متأخرین را کافی بود و آن اینکه: " آیا شده است که بهنگام زنگ خوردن تلفن منزلتان امر پاسخگویی را به هر دلیلی تاخیر اندازی؟" گفتم: خیر .. گفت چرا؟ گفتم: شاید کار مهمی در میان باشد.. یا چه بدانم، آدم مهمی باشد از دوستان پدر که او را با وی امر واجبی پیش آمده باشد.. گفت: واجب؟!! .. و با درنگی که کرده بود تا انتهای داستان را بیکباره خواندم... .خجالت زده بودم که افزود:" خوب گوش کن.. مهمتر از خدا می شناسی؟ تلفن او هم اکنون در کار زنگ خوردن است و چون مهم است امر پاسخ را به تاخیرش نمی اندازم".  

و با همان جدیّت موجود در کلامش به راه افتاد.. به او گفتم مگر نه آن است در جایی که آب نباشد تیمّم جایز است، پس چرا اینچنین نکنی؟.. .گفت: بعید می دانم به پایین برویم و آب نیابیم اما تو اگر خسته ای بمان که من بازخواهم گشت.. . چاره ای نبود و من رفیق نیمه راه نبودم.. از طرفی علی به این دست و پا زدنها کوتاه نمی آمد و همان شد که به سمت دامنه به راه افتادیم. . و خدایی شد که در همان حوالی، شیر آبی یافت شد وگرنه این کاروان دو نفره را تا استخر مرکزی بدنبال خود می کشاند.. . به آنجا که رسیدیم مشغول شد و گفت مشغول شو.. . به اتفاق وضـو گرفتیم و با خود گفتم  برادر  بد هم نشد.. چراکه احتمالاً راهی یکی از این مساجد خواهیم شد و فرصتی بهر استراحت و تجدید قـوا خواهیم داشت.. . هنوز قلم این تفکر خام خشک نشده بود که حاج آقا ایراد فرمودند برویم! گفتم اینبار به کجا؟ .. گفت همانجا که اول بار نوای اذان بود دیگر ..گفتم کوه؟؟!! و گفت بله. . گُر گرفتم و گفتم اصلاٌ مگر قرار نیست تو خسته شوی؟ اینجا فقط من و تو مسلمانیم؟ وضو را که ساختیم بیا و همینجا کلکش کنده و بازگردیم.. مگر در این باب آیه ای نازل شده که حتماً نماز را بر فراز فلان کوه و با آن کیفیت بجای آورید تا بلکه از مقربیّن درگاهَم واقع گردید.. گفت: باز جوش آوردی پسر؟ تو اگر خسته بودی دیگر چرا راهی شدی؟ و با خنده ای آرام افزود: نکند می ترسیدی که تنها بمانی و مارها از کوه سر برآورند برادر؟. .گفتم خیر که رسم دوستی بجای آورده ام.. . گفت پس آقای دوست، اخوی، برادر گرامی.. بیا و این بار، محنَتِ این دعوت را اینگونه و به نام همان دوستی که خود گفتی، بجان بخَر.. شخصاً به تو قول می دهم که مفصلاً استراحت خواهیم نمود.. هیچ نگفتم و به علامت رضـا بدنبالش گام برداشتم. ..

در بازگشت او خواست تا بیش از آن مسبّب زحمت نگردد و بیش از آن میان و اذان و نمازش فاصله نیافتد.. پس در یکی از برآمدگی های مُسطحِ میانه های کوه، فرمان به نماز داد و همان کردیم که او بر طبلِ اصرارَش می کوفت.. آن نماز در میانِ هَمان نسیم نوازشگر، در حالی که حرم مطهر رضا (ع) زینت بخش منظره بود به وقوع پیوست و من نمی دانستم که قرار است یکی از قشنگ ترین لحظات عمر خویش را و یکی از زیبا ترین نمازها را برپاداریم.. . این خاطره با آن سبک و سیاق و مقدمۀ مفصّلی که داشت، عمیقاً بر لوح خاطرات نقش بست و پس از آن هر گاه می خواستم مروری بر اهمیت و جایگاه نماز داشته باشم این خاطره را مرور می کردم که از همان ب بسم ا... تا آخرش پند بود و پند. .. نکته ای باقی می ماند و آن اینکه چه کسی ممکن بود تا آن شیر آب را در دامنۀ سنگی این کوه کار گذاشته باشد بنحوی که هر دم از آن آبی گوارا جاری باشد.. در این مواقع اولین چیزی که به ذهن می رسد مصارف آن است و اصولاً چرا می بایست ما درست از مسیری می گذشتیم که آن شیر در آن حوالی برپا شده بود؟ .. .آنروزها فضا سازی و نوسازی منطقۀ تفریحی کوهسنگی هنوز کلید نخورده بود و بدیهیست تمامی دسترسی ها بدوی بوده باشد و از امکانات فعلی به کیفیت امروز در آن خبری نبود.

بیاد می آورم که درست همان روز و در بازگشتمان به سمت دوچرخه ها، قطعاتی از دوچرخه ام که آنرا به زنجیرش بسته بودم به سرقت رفته بود.. امّا دیگر جوش نیاوردم، چراکه ارزش آنچه که بدست می آوردم را بیشتر می دانستم از آنچه که از دست داده ام.. .

تنها کسی بودم که هنوز می توانست او را به اسم نخستَش صـدا کند.. در ماجرای آینده، از دوران نوجوانی و یافتن دوبارۀ او در سن هجده سالگیمان خواهم نوشت.

نوشته شده توسط ن.بهبودیان تابستان 96